Discurso al 13e Incontro Nordic de Interlingua, in Tjörn 2012.
Factos del haringo
Le haringo, Clupea harengus, es le plus commun pisce in le mundo. Illo se presenta in grande bancos in ambe lateres del Atlantico e in le Mar Baltic. Le plus haringos adulte pesa inter 40 e 200 grammas ma il ha exemplares que ha pesate 1 kg. Illo sovente vive durante 10 annos o mesmo plus. Le longor es usque a 30 cm. Le plus grande haringos es le famose haringos de Islanda.
Le haringos in le Mar Baltic es un poco plus parve e ha un altere apparentia i.a. le capite es plus longe e le numero de vertebras dorsal es diminuite specialmente in le haringos in le nord del Mar Baltic. Si vos studia le imagines vos certo pote comprender isto. Illo tamben contine un poco minus de grassia. Le haringos del Mar Baltic es in svedese appellate ”strömming”, un nomine que de facto es determinate in un lege regal del 16e seculo, lo que dice que haringos capturate al nord de Kristianopel debe esser appellate ”strömming”. Iste urbe, al sud de Kalmar, ma in le provincia Blekinge, in ille tempore esseva multo importante gratias a un fortalessa.
Vos qui ha studiate germano in le schola certo rememora le exemplo grammatic famose : Die Heringe der Nordsee sind grösser als die der Ostsee (Le haringos del Mar del Nord es plus grande que illos del Mar Baltic)
Un haringo pote generar circa 30 000 ovos, circa 1 mm grande, que se forma in grumos e se affunda a basso in le mar. Ibi le ovos cova post 78 dies si le temperatura es apte. Post un anno le haringo jam es circa 10 cm longe e post duo annos circa 20 cm. Post tre annos illo es 25-30 cm e illo pote producer ovos o semine al etate de 3-5 annos.
Le haringos se nutri de plancton. Quando illos se reproduce illos se aggrega al costas o al bancos basse in le mar e alora milliones de haringos pote esser vidite, lo que ha apportate le nomine popular ” le argento del mar”.
In le mares Skagerack e Kattegat le haringos se reproduce in le autumno.
Alimento salubre
Le haringos contine multe calcium, vitamina E e vitamina D. Malgrado que on appella le haringo un pisce grasse illo non contine plus de grassia que carne hachate magre.
Non multe cosas ha influentiate le historia de Bohuslän e le apparentia del paisage como le haringo. Le roccas calve de Bohuslän es un consequentia del facto que on abatteva le vegetation pro usar lo como ligno combustibile in le production de sal e oleo de pisce. Sur le insula Tjörn le vegetation de novo ha retornate ma in grande partes de Bohuslän le paisage calve es characteristic tamben hodie.
Un ”periodo de haringo” es un tempore, alcun decennios longe, quando enorme bancos de haringos nata proxime al costa durante le autumno e hiberno. In Svedia le periodos de haringo primarimente es cognoscite in Bohuslän. Pro iste provincia illos apportava un grande progresso economic. Normalmente le haringos se trova a longe distantias ab le costas e durante le seculos passate on non facilemente poteva capturar los con le methodos usate ante le fin del 19e seculo.
Le medievo
Jam durante le medievo le haringo esseva un grande articulo de commercio international. Per insalation in grande barriles le haringo poteva esser transportate longe distantias in Europa.
Le periodos de haringo
Lo que es specialmente interessante e surprendente es le variationes extremissime del occurrentia de haringos. Circa un vice per seculo le haringos durante un periodo de plure annos o mesmo decennnios se aggregava al costas in massas enorme cata autumno o hiberno. Iste periodos es appellate ”le periodos de haringo”. Iste periodos generalmente e comenciava e finiva subitemente lo que causava grande problemas pro le piscatores e le mercato de haringo.
Le importantia del haringo pro le population de Bohuslän non pote esser superestimate. Desde le comencio del medievo novem periodos de haringo es documentate ma le informationes del annos exacte varia e le variationes local es grande. In Bohuslän le plus importante periodos desde le 16e seculo occurreva approximativemente durante iste annos.
Le prime de iste periodos monstrate, le fin del 16e seculo, es considerate como le prime grande periodo ben documentate. Le pisca implicava un progresso economic pro tote Bohuslän que in ille tempore appertineva al regno Danmark/Norvegia. A Bohuslän arrivava naves ab Danmark, Norvegia e Hollanda e casas e magazines esseva edificate al longe le costa. Le urbe insular Marstrand, situate solmente 5 km al sud de Tjörn via le mar, ma 60 km con auto, esseva le urbe central pro le pisca de haringos e habeva a causa de isto un progresso enorme. Circa 15 000 homines probabilemente viveva in Marstrand e su ambiente e Bohuslän esseva in iste periodo fornitor principal de haringo pro le population crescente de Europa.
Le periodo 1660-1680
Durante le proxime periodo, in le fin del 17e seculo, le haringos invadeva Bohuslän in un volumine considerabilemente minor. Bohuslän habeva recentemente devenite un parte de Svedia in le pace in Roskilde 1658 e post que le svedeses mancava experientia de administrar le mercato del haringo il deveniva difficile pro le habitantes de Bohuslän viver del pisca. P.ex. on non esseva permittite usar estranieros con experientia nam leges svedese prohibeva participation de mercantes estranier. Dunque iste periodo esseva considerabilemente minus importante pro le economia del population.
Le periodo 1753 - 1809
Ante le periodo in le fin del 18e seculo Bohuslän esseva un provincia multo povre, jam ante le svedesification. Pro multe personas qui non possedeva lor cabanas, e pro illes qui viveva in parve fermas mittite in disposition in cambio de labor quotidian, le terra non sufficeva pro superviver e illes tamben debeva haber altere professiones. Ma le haringo retornava in le fin del annos 1740 in le nord de Bohuslän e alcun annos plus tarde tamben foras de Göteborg e Marstrand. Nunc un tempore hectic comenciava al longe le costa e in le litteratura iste periodo ha essite nominate ”Le Grande Pisca de Haringos”.
Le pisca de haringos in Bohuslän deveniva un question national. Haringo e oleo de haringo deveniva un del plus importante productos de exportation. Le secunde post le ferro ma ante le productos forestal. Previemente haringo mesmo esseva importate a Svedia. Le exportation de haringo e oleo amontava a 17 per cento del exportation total.
Pois que le pisca esseva practicate sin medios auxiliar machinal on besoniava multe obreros. Pro attraher gente al costa infertile le stato offereva i.a. terra gratuite, ligno gratuite pro le casas e avantages fiscal multo generose. Gente flueva al costa e nove villages piscatori se formava. On ha estimate que circa 50 000 personas alora arrivava al costa.
Quando le bancos de haringo se premeva a in baias e strictos il non esseva possibile usar le previe methodos traditional con retes flottante e retes fixate. In vice on comenciava usar dragas que esseva mittite in le mar con parve barcas e postea on stava sur le litore o le glacie e tirava le draga. On besoniava usque a 10
Hic vos pote vider como on capturava haringos in le 16e seculo secundo le historico Olaus Magnus qui scribeva le libro famose ”Historia de populos nordic.”
E in le initio del 20e seculo on usava quasi le mesme methodo.
Photo: Olga Larsson in april 1894, Porsholmen foras Fjällbacka.
http://www.landberga.se/praktiskafhandlingbok/kommentarer.html
Grande quantitates de haringo esseva insalate e pro coperir le grande besonio de sal on edificava cocinas de sal ubique in Bohuslän ubi on evaporava aqua salin del mar lo que ancora plus augmentava le besonio de ligno.
Anno post anno le haringos continuava fluer al costas in quantitates enorme e pro manear toto on comenciava facer oleo del haringos
Ab le cocinas e ab le agros fertilisate per le sedimentos del cocinas un odor pestilential se dispergeva in le paisage de Bohuslän. In Bohuslän il habeva usque a circa 500 cocinas de oleo.
Le consumption de ligno pro casas, magazines, barcas e naves, pontes, barriles, catran etc. esseva tanto grande que isto deveniva le colpo mortal pro le forestes de Bohuslän que jam alora esseva satis reducite.
Le oleo esseva usate i.a. pro lampas de oleo e pro impregnar vestimentos e bottas.
Iste periodo esseva fundamental pro le insula Klädesholmen. Al maximo quasi 1000 personas habitava in ille parve insula. Quantitates enorme esseva capturate. Durante un anno in le annos 1700 on poteva capturar 250 000 tonnas al longe le costa, equalmente multo como tote le flotta piscatori svedese poteva capturar in le medietate del annos 1960.
Ma tamben iste vice le haringos dispareva subito, e infortunatemente isto occurreva al mesme tempore quando Svedia perdeva Finland a Russia in le anno disastrose 1809. Multe personas dismontava lor cabanas e abandonava le costa. Bordellos e tavernas que habeva devenite un problema tamben pro areas vicin a ubi maladias veneree esseva dispergite dispareva e le silentia se abassava super le archipelago. Bohuslän que previemente esseva considerate como un nido de peccatos se alterava a un puncto de appoio del adherentes del predicante Henrik Schartau qui propagava un multo dogmatic renascentia religiose.
Le periodo 1877-1906
Le ultime de iste periodos, in le fin del 19e seculo, non es tanto relatate como le previe periodos. Il non considerava tanto multe gente e le haringos non stava tanto compactemente in le baias.
Le pisca ancora esseva facite per dragas al litores ma on tamben comenciava usar plus grande dragas que esseva tirate per naves. Un tal draga ”snörpvad” es monstrate sur le proxime imagine.
Photo: Olof Paul Herman Hasslöf
Compara un ”snörpvad” con le Palatio Regal de Stockholm.
https://www.google.se/search?client=firefox-a&rls=org.mozilla%3Asv-SE%3Aofficial&channel=s&hl=ia&source=hp&biw=&bih=&q=sn%C3%B6rpvad+Stockholms+slott&btnG=Recerca+Google
Con tal utensiles il forsan non es surprendente que troppo multe haringos esseva capturate jam in le mares externe e non arrivava al costas pro poter reproducer se.
Le vetule methodo de producer oleo que exigeva multe gente esseva cambiate con fabricas de oleo effective lo que exprimeva quasi toto del oleo in curte tempore. E per exprimer le aqua ex le sedimentos e postea desiccar lo on produceva un fertilisante appellate guano.
Le haringos insalate esseva exportate a Germania e al paises Baltic. Pois que le haringo fresc e legiermente insalate nunc poteva esser transportate con naves a vapor e traino il esseva possibile distribuer le haringos a grande partes de Svedia. Popularmente parlate le haringo esseva appellate le ”porco del pauperes”.
Quando le haringos de novo abandonava le costas le catastrophe non deveniva tanto sever como cento annos previemente, nam in le fin del 19.e seculo on habeva apprendite piscar multo distante del costas gratias a naves e utensiles moderne. Naves motorisate naturalmente esseva un adjuta multo importante e le capturas deveniva multo plus grande.
Ebullition de oleo de pisce
Desde tempore immemorial le population piscatori ha ebullite oleo de haringo, oleo de ficato de gado e oleo de phoca pro uso domestic. Le oleo esseva usate como oleo de illumination e como impregnation de calceos e vestimentos pro facer los resistente al aqua. Le haringos durante le medietate del 18ve seculo esseva tanto abundante al longe le costas que il esseva totalmente impossibile vender toto como haringos fresc o insalate. Alora un possibilitate benvenite esseva comenciar producer oleo tamben ex haringos. Le oleo esseva producite per cocer haringos fresc. Le oleo alora emergeva al superfacie e esseva scumate e versate a in un barril ubi aqua e sedimentos iva al fundo. Iste sedimentos esseva versate a in le mar e causava un del prime grande debattos del ambiente. Oleo ab Bohuslän i.a. illuminava le stratas de Paris.
.
Conservation de haringos
Un legenda narra que un vice un juvene homine arrivava a Klädesholmen pro cercar travalio. Ille non succedeva e le sol cosa con le qual ille poteva pagar mangiar e albergo esseva un recepta como insalar filets de haringo. Le filios del casa usava le dono ben e ab isto al fin sex fabricas se formava
Le industria de conservation de haringos comenciava in le fin del 19.e seculo e accellerava durante le prime guerra mundial. Le interprisas esseva establite circum le familias. Quando on habeva colligite un parve capital on comprava un vetule nave piscatori e vadeva pro vender le stock. Le naves soleva quitar Klädesholmen in grande armadas in septembre e esseva via tote le autumno e hiberno. On vadeva usque a Haparanda e al lacos Vänern e Vättern e on cooperava assi que cata nave habeva su proprie parte del costa. A vices illes imprestava cavallos, carros e cochieros e vadeva distante a in le interne del pais. On annunciava su arrivata in jornales local e le locales del ecclesias independente esseva sovente locos central del vendita. Post le secunde guerra mundial le transportos esseva facite per trainos e camiones
Totalmente il ha existite 25 fabricas de conservation de haringo solmente sur Klädesholmen. Hodie le production es concentrate a 2 interprisas. Un del interprisas es gerite per le quinte generation del familia.
In le parve museo ”Sillebua” on pote studiar le developpamento ab vendita ab naves que vadeva al longe le costas usque al fabricas moderne de conservation.
Le proxime periodo de haringo?
Secundo le vetule intervallos del periodos de haringo un nove periodo de haringo jam deberea haber evenite nunc. Proque non? Probabilemente le causa es que troppo multe haringos ha essite capturate, quasi un denudation, con le naves piscatori moderne e effective que poteva capturar quantitates enorme de haringo. Durante le annos sexanta e septanta illos capturava le haringos in le grande mares ante que le haringos arrivava al costas e poteva reproducer se.
Un altere cosa es que il ha plure racias de haringo. Un experto crede que un racia special causava le grande periodos e que justo iste racia ha essite affligite le plus per iste denudation.
Con iste conto io spera que vos essera interessate visitar Klädesholmen, le parve village insular, que produce quasi le medietate del haringo conservate svedese. Ibi il ha un museo que monstra le pisca de haringo. Le precio de entrata es solmente 20 SEK (2012).
(Un del explicationes del periodos de haringo es connectite al phenomeno NAO, le Oscillation del Atlantico Nord. Isto es oscillationes del pression atmospheric inter Islanda e le Azores lo que influe le currentes del mar e le production de larvas de pisces.)
.
Inga kommentarer:
Skicka en kommentar